De eerste ervaringen van bewoners met aardgasvrij wonen zijn positief. Woningeigenaren in proeftuinen van het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW) geven hun aardgasvrije woning gemiddeld een 8,7 volgens onderzoek van TNO. Echter het proces richting aardgasvrij wonen vinden zij ingrijpend, voor zichzelf en voor hun wijk. Op Schiermonnikoog werken Johan Duut en Jorik Strockmeijer via de gasbespaarschijf van vijf aan de proeftuin Nieuw-Dokkum. Wat is dat en wat doen zij om het proces voor bewoners makkelijker te maken?
Voor het eerst zijn bewoners die het hele traject naar een aardgasvrije woning hebben doorlopen gevraagd naar hun ervaringen. De belangrijkste conclusies uit het rapport van TNO zijn dat vertrouwen, betrokkenheid en goede communicatie een belangrijke rol spelen. Voor bewoners zijn (ogenschijnlijke) bijzaken vaak erg belangrijk. Zij zijn een belangrijke kennispartner van de gemeente en betrokken partijen, maar zij hebben het gevoel dat ze daar niet naar worden behandeld. Bovendien hebben veel bewoners moeite met het regelen en coördineren van de werkzaamheden.
‘Vanuit Procap werken we sinds 2017 aan de wijkgerichte aanpak in meerdere proeftuinen, maar ook buiten proeftuinen’, vertelt Johan. ‘Ik vind dat iedere bewoner, ook in andere wijken, een handelingsperspectief op het besparen van gas moet hebben. Veel gemeenten zetten daar gelukkig ook op in. Maar mijn ervaring is wel dat de collectieve benadering erg helpt om het vele gedoe dat woningeigenaren ervaren te verminderen. Gedoe staat in ieder onderzoek naar de verduurzaming van woningen ook steeds weer bovenaan als het om de grootste barrières van bewoners gaat. Dat staat daarom ook centraal in onze aanpak voor Nieuw-Dokkum. En tegelijk sluiten we andere eilanders buiten deze wijk niet uit. Wie wil, lift mee op de hulp die wij bieden’.
Gasbespaarschrijf van vijf
Johan en Jorik stelden een duidelijk projectplan voor Schiermonnikoog op. Hulp is er op vijf onderdelen die een woning uiteindelijk helemaal aardgasvrij maakt. Dit noemen zij de ‘gasbespaarschijf van vijf’, naar inspiratie van de bekende voedingsschijf van vijf. De gasbespaarschijf werkt via de volgende vijf onderdelen:
- Beter handelen. Het project kent een doorlopende communicatie met eenvoudige informatie en tips voor bewoners. Bestaande middelen worden hierin verwerkt, zodat de informatie zo eenduidig mogelijk is.
- Direct besparen. Er komt op het eiland gratis klein materiaal beschikbaar om kieren te dichten en water te besparen. Een zogenoemde inductieregeling helpt huurders en woningeigenaren om over te stappen van koken op gas naar inductie.
- Goed isoleren. Veel woningeigenaren vinden het lastig te bepalen wat zij het beste kunnen doen, weten niet welke informatie betrouwbaar is en zien tegen gedoe en de kosten op. Het project(team) wordt een onafhankelijke, betrouwbare partner met raad, daad en hulp. Te beginnen met een gratis wat-is-wijs-advies voor iedere koopwoning. Dit is een heel praktisch advies van huisadviseurs die hiervoor speciaal worden opgeleid. Voor het isoleren van woningen wordt een collectieve inkoop van isolatiemaatregelen georganiseerd. Daarnaast komt er een projectsubsidie beschikbaar. Eilanders worden geholpen met het aanvragen van andere subsidies en financiering, zoals duurzaamheidsleningen bij de gemeente of het Warmtefonds.
- Anders verwarmen. In de eerste fase van ‘aardgasvrij eiland’ wordt een alternatieve warmtevoorziening voor de wijk Nieuw Dokkum opgepakt. Uitgangspunt is de technische ontwikkeling van een lage temperatuur warmtenet , waarbij ook de ontwikkeling van draagvlak én de organisatie van het warmtenet centraal staat. Dit gaat stap voor stap met betrouwbare informatie over de meest gangbare opties, zodat bewoners een goede afweging kunnen maken. Zij kunnen uiteindelijk ja of nee zeggen tegen het aanbod.
- Zelf opwekken. Koken op inductie en een grote warmtepomp voor het warmtenet hebben als gevolg dat er flink meer stroom nodig is. Om de CO2 reductiedoelen te halen, moet deze groen zijn. Hiervoor worden een aantal opties onderzocht en zijn energiecoöperatie De Sintrale en netbeheerder Liander nauw betrokken.
Volgens Johan is een goede samenwerking in het project doorslaggevend voor succes. ‘Daarom heb ik een projectstructuur voorgesteld waarin de gemeente niet alleen de kar trekt. Bewoners en andere betrokkenen werken via verschillende werkgroepen mee aan de ontwikkeling van de projectonderdelen. Omdat de helft van de wijk Nieuw-Dokkum uit huurwoningen bestaat, heeft woningcorporatie WoonFriesland een belangrijke rol. Ook de lokale energiecoöperatie is actief betrokken vanaf de planvorming. Daarnaast komt er een Eilanders Adviesraad. Via loting worden eilanders uitgenodigd om zitting te nemen in deze adviesraad, zodat we een representatieve afspiegeling van de bewoners in de adviesraad hebben. Dus niet alleen bewoners die al bezig zijn met verduurzamen en dat belangrijk vinden, maar ook bewoners die kritisch zijn. De adviesraad geeft gevraagd en ongevraagd advies over onder andere de communicatie, uitwerkingen van onderdelen en de voortgang’.
Samen met de natuur
Belangrijk wordt ook de natuur-inclusieve aanpak van de proeftuin. ‘Een aparte werkgroep met de Friese Milieu Federatie pakt dit op. Schiermonnikoog is een Nationaal Park met een hoge natuurwaarde. Met het project willen we dat niet verstoren, maar juist versterken. De ervaringen die we daarmee opdoen zijn zeer relevant voor andere projecten. We kennen namelijk allemaal de discussies rondom stikstof, biodiversiteit of vleermuizen’.
Johan en Jorik doen sinds november de projectleiding van het project ‘aardgasvrij eiland’. Dit is een proeftuin uit de derde ronde aardgasvrije proeftuinen van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Op basis van de eerdere ervaringen van Johan in de proeftuin Nieuwolda-Wagenborgen en Gasvrij Gorecht start binnenkort de vernieuwende aanpak voor Schiermonnikoog. De gemeenteraad besluit in april over deze aanpak.
Wil je meer weten over de warmte-transitie? Jorik en Johan vertellen je er graag meer over.
